محصولات با نیاز آبی کمتر یا مقاوم به کم آبی و استفاده از شیوه‌های نوین آبیاری به جای روش سنتی غرقابی از نیازهای اساسی مدیریت آب به ویژه در دوران خشکسالی های پیاپی و کم آبی در استان کهگیلویه و بویراحمد است.
با توجه به تداوم سال های کم بارشی که منجر به کسری آب سفره های زیرزمینی دشت های استان نسبت به بلندمدت وکم شدن آب تنها سد مخزنی در حال بهره برداری کهگیلویه و بویراحمد ، مدیریت مصرف آب ضروری تر از همیشه شده است.
کارشناسان حوزه کهگیلویه و بویراحمد با اشاره به اینکه الگوی کشت، نقشه راهی است که نشان می‌دهد با توجه به منابع آبی، خاکی و انسانی موجود، کدام یک از محصولات کشاورزی را کجا و به چه مقدار و در چه مدتی از زمان تولید کنیم تاکید می کنند که ادامه غفلت نسبت به این موضوع تهدید جدی حیات کشاورزی و هدر رفت منابع آب استان را در پی دارد.
این صاحب نظران اعتقاد دارند که بی توجهی به الگوی کشت علاوه بر فرسایش خاک باعث هدررفت یا در واقع حراج آب به عنوان مهمترین ماده حیاتی کشور است. برای تعیین و ترویج الگوی کشت باید محصولات متناسب با اقلیم هر استان و با توجه به منابع خاکی، انسانی و آبی آن منطقه تولید شود.
از آنجا که در کشور ایران و به تبع آن کهگیلویه و بویراحمد سهم استفاده از آب در بخش کشاورزی حدود ۹۰ درصد است صرفه جویی در مصرف این مایع حیات بخش در حوزه یاد شده نیازی اساسی است و ضرورت دارد تا بهره برداران و مسوولان برای تحقق تغییر الگوی کشت عزم جدی تری داشته باشند اما با وجود این، کشت محصولات پرآبی مانند برنج و هندوانه در این استان هشدارهای کارشناسان را در پی داشته است.
توسعه روش ها و سامانه های نوین آبیاری به عنوان اصل مهم مدیریت مصرف آب کشاورزی است که در کهگیلویه و بویراحمد سالانه بین ۷۰۰تا یکهزار هکتار از زمین های کشاورزی به این سامانه ها تجهیز می شود به عبارت دیگر با این روند دست کم ۵۰ سال برای تجهیز همه زمین های آبی کهگیلویه و بویراحمد به آبیاری نوین وقت نیاز است.
کاهش میزان بارندگی
کاهش میزان بارندگی های امسال نسبت به میانگین ۲۵ ساله در استان کهگیلویه و بویراحمد ضرورت مدیریت مصرف آب به ویژه در بخش پرمصرف کشاورزی به عنوان مهمترین حوزه تامین معیشت مردم این استان را بیشتر کرده است.
مدیرکل سازمان هواشناسی کهگیلویه و بویراحمد گفت: بارش های سال زراعی جاری در استان نسبت به میانگین بلند مدت به صورت چشمگیری کاهش یافته است.
رضا کاکاوند افزود: میانگین بلندمدت بارش باران سال آبی جاری تا هجدهم خرداد ماه در کهگیلویه و بویراحمد ۴۴۹میلیمتر بود درحالی که میانگین بلند مدت بارندگی استان تا همین مدت ۵۴۰ میلیمتر است.
وی اضافه کرد: امسال در ایستگاه یاسوج۶۰۱، سی سخت ۶۲۴، دوگنبدان ۳۴۵، دهدشت ۴۱۸ ، لیکک ۳۷۴ و منطقه امامزاده جعفر ۳۳۱ میلیمتر باران ثبت شده است.
کاکاوند تاکید کرد: میزان بارش بلند مدت سالانه در ایستگاه یاسوج ۸۰۷.۸، سی سخت ۷۶۹، دوگنبدان ۴۳۱، دهدشت ۵۰۵،لیکک ۳۹۴ و منطقه امامزاده جعفر ۴۳۱ میلیمتر است.
کسری آب سفره های زیرزمینی
کسری آب سفره های زیرزمینی دشت های کهگیلویه و بویراحمد نسبت به سال ۱۳۷۶ و افت آب سفره های آب زیرزمینی ۶ دشت از ۹ دشت موجود نیاز به استفاده بهینه این مایع حیاتی را آشکارتر می کند.
مدیر مطالعات پایه منابع آب شرکت آب منطقه ای کهگیلویه و بویراحمد گفت: براساس آخرین پایش های صورت گرفته سفره های زیرزمینی دشت های استان ۴۱میلیون مترمکعب کسری آب دارد.
روح الله اسدپور اظهار داشت: امامزاده جعفر، لیشتر، دشت باشت، دشتروم ، کلاچو ، برمامیون و ممبی از مهمترین دشت های استان هستند که در زمان حاضر وضعیت آب سفره های زیرزمینی دشت های باشت، لیشتر و دشت روم بهبود یافته اما سفره های زیرزمینی ۶ دشت دیگر کهگیلویه و بویراحمد با افت مواجه است.
مدیر مطالعات پایه منابع آب شرکت آب منطقه ای کهگیلویه و بویراحمد ابراز داشت: برداشت از چاه های غیرمجاز، اضافه برداشت از چاه های مجاز و خشکسالی های پیاپی از دلایل کاهش آب سفره های زیرزمینی در این استان است.
کاهش آب سد کوثر
کاهش آب سدکوثر به عنوان تنها سد مخزنی در حال بهره برداری کهگیلویه و بویراحمد و همچنین افزایش میزان تبخیر آب این سد امسال نسبت به پارسال حکایت از جدی بودن مساله کم آبی در استان دارد.
مدیر اداره بهره برداری و نگهداری سد کوثر گفت: میزان ورودی آب به این سد در سال آبی جاری نسبت به مدت مشابه قبل کاهش نشان می دهد.
اکبر خدری افزود: از ابتدای سال زراعی جاری تاکنون ۲۶۷ میلیون متر مکعب آب وارد سد کوثر شده در حالی که در مدت مشابه ۳۱۰ میلیون متر مکعب وارد این سد شده بود.
وی حجم ذخیره آب سدکوثر در گچساران را ۴۸۵ میلیون متر مکعب عنوان کرد و اظهار داشت: ۲۰۶ میلیون متر مکعب آب در سال آبی جاری برای مصارف مختلف رها سازی شده است.
خدری گفت: ۱۰۳ میلیون متر مکعب از این میزان آب برای مصرف آشامیدنی استان‌های جنوبی کشور از ابتدای مهر سال گذشته تاکنون رهاسازی شده است.
وی تصریح کرد: در این مدت همچنین ۳۹.۳۷ میلیون متر مکعب آب کشاورزی، ۲.۵۱میلیون متر مکعب آب صنعت و ۶۱.۴۵ میلیون متر مکعب برای سایر مصرف (زیست محیطی) در این سد رهاسازی شده است.
مدیر بهره‌برداری و نگهداری سد کوثر گچساران با بیان اینکه نرمال تراز مخزن بتنی این سد از سطح دریا ۶۲۵متر است، گفت: هم اکنون تراز این سد بیش از ۶۲۰ متر است.
خدری تصریح کرد: ۱۵ میلیون متر مکعب آب در سال آبی جاری از سد کوثر تبخیر شده در حالی که میزان تبخیر در مدت مشابه پارسال۱۳.۳۴ میلیون متر مکعب بوده است.
آبیاری نوین
به گفته کارشناسان به ازای اجرای هر هکتار سامانه آبیاری نوین چهار هزار متر مکعب در مصرف آب صرفه جویی می‌شود که این میزان صرفه‌جویی چشمگیر است و انتظار می‌رود در شرایط کم‌آبی استان کهگیلویه و بویراحمد تلاش مضاعف برای توسعه اجرای سامانه نوین آبیاری صورت گیرد.
اجرا و توسعه سامانه‌های آبیاری نوین یکی از طرح های موثر در افزایش تولید محصولات و بهره وری آب محسوب می‌شود و به گفته کارشناسان اجرای سامانه نوین آبیاری میانگین تولید محصول را ۳۰ درصد و در برخی موارد تا مرز ۱۰۰ درصد افزایش می دهد که این امر بر ضرورت تلاش افزایش زیرساخت های آبیاری نوین در استان می افزاید.
مدیر آب وخاک و امور فنی و مهندسی سازمان جهاد کشاورزی کهگیلویه و بویراحمد گفت: هم اکنون ۳۶ هزار و۷۰۰ هکتار از زمین های کشاورزی استان به سامانه های آبیاری تحت فشار تجهیز شده است.
محمد ویسی نژاد افزود: آبیاری تحت‌فشار روش نوینی از آبیاری است که در آن آب تحت‌فشار وارد مجاری بسته (لوله‌های اصلی و فرعی) می شود و از روزنه‌هایی که به آن‌ها قطره‌چکان، آب‌پاش یا نازل می‌گویند، به‌صورت قطره یا ذرات ریز خارج می‌شود و به این طریق از تلفات آب در مرحله توزیع آب در داخل مزرعه جلوگیری می شود و آب به‌اندازه نیاز واقعی در دسترس گیاه قرار می‌گیرد.
مدیر آب وخاک و امور فنی و مهندسی سازمان جهاد کشاورزی کهگیلویه و بویراحمد عنوان کرد:تاکنون ۴۴درصد از زمین های آبی استان به سیستم های آبیاری نوین مجهز شده است.
وی با اشاره به اینکه سال ۱۴۰۰ بیش از ۷۰۰هکتار از اراضی کشاورزی استان زیر پوشش آبیاری نوین رفته است تاکید کرد که میزان برنامه های امسال هنوز ابلاغ نشده است.
ویسی نژاد اضافه کرد:هم اکنون به ازای هر هکتار آبیاری قطره ای و بارانی ۳۰۰ میلیون ریال تسهیلات بلاعوض از سوی دولت به متقاضیان پرداخت می شود.
مدیر آب وخاک و امور فنی و مهندسی سازمان جهاد کشاورزی کهگیلویه و بویراحمد تاکید کرد: ۸۶هزار هکتار از زمین های کشاورزی استان معادل ۴۳درصد از این اراضی آبی است یعنی حدود ۵۰ هزار هکتار دیگر از اراضی کشاورزی استان امکان تجهیز به سامانه های آبیاری نوین را دارد.
وی افزایش بهره‌وری، سهولت آبیاری، امکان آبیاری زمین‌های شیب دار و جلوگیری از شست و شوی بی‌رویه خاک، صرفه جویی در نیروی کار و پیشگیری از کارهای سخت را از جمله مزایای استفاده از روش‌های نوین آبیاری ذکر کرد.
ویسی نژاد با اشاره به در دست اجرا بودن تامین آب اراضی دهدشت غربی به وسعت پنج هزار و ۵۵۵هکتار، تامین آب اراضی دشت امامزاده جعفر و خان احمد به مساحت سه هزار و ۵۰۰ هکتار و تامین آب زمین های دشت لیشتر به میزان چهار هزار و ۵۰۰ تاکید کرد: تکمیل و بهره برداری از این طرح ها به توسعه آبیاری نوین در استان کمک می کند.
ضرورت کشت محصولات با نیاز آبی کم
برای تولید هر کیلو برنج سه هزار و ۴۰۰ لیتر آب، محصولاتی مانند خربزه و هندوانه در شمار محصولات پر مصرفی هستند که برای تولید هر کدام به طور متوسط بین ۲۳۰ تا ۲۵۰ لیتر آب مصرف می‌شود و تولید هر کیلو خیار یا کدو نیز نیازمند ۲۴۰ لیتر آب است و برای تولید هر کیلو کاهو یا کلم باید ۲۰۰ لیتر آب استفاده کرد اما با وجود این کشت محصولات پرآب در کهگیلویه و بویراحمد ادامه دارد.
مدیر زراعت سازمان جهاد کشاورزی کهگیلویه و بویراحمد تاکید کرد: تلاش برای جایگزینی کشت محصولات کم آب مانند کینوا، چغندرقند،سورگوم و کلزا برای حفظ درآمدکشاورزان و مدیریت مصرف آب در شرایط خشکسالی ضروری است.
عیسی راستین نسب با اشاره به اینکه با وجود ممنوعیت کشت برنج برخی بهره برداران امسال نیز اقدام به کشت این محصول کرده اند تاکید کرد: تداوم این رویه باعث به خطر افتادن حیات کشاورزی در کهگیلویه و بویراحمد می شود.
کشاورزی در کهگیلویه و بویراحمد معیشتی است و گوش بسیاری از بهره برداران نسبت به مقوله صرفه‌جویی و دانستن قدر و قیمت این «مایه حیات» تا اندازه‌ای تکراری است بنابراین به نظر می رسد که برخوردهای سفت و سخت تر برای پیشگیری از کشت محصولات با نیاز آبی بالا، حمایت بیشتر دولت از کشت محصولات با نیاز آبی کم و کمک های بلاعوض برای ترویج محصولات با نیاز آبی کم و همچنین اختصاص اعتبارات بیشتر برای توسعه سامانه های آبیاری نوین نیازی اساسی است که باید مورد توجه قرار گیرد.
کهگیلویه و بویراحمد ۲۷۰ هزار هکتار زمین کشاورزی دارد که بهره برداران این استان سالیانه حدود یک میلیون تن محصول تولید و روانه بازار می کنند.
این استان با مساحتی حدود ۱۶ هزار و ۲۴۹ کیلومترمربع، سرزمینی مرتفع و کوهستانی با اقلیم سردسیری و گرمسیری در جنوب غربی ایران قرار دارد.
