نتایج یک بررسی مقطعی نشان داد که مردم میزان مراقبت از خودشان را در حد نسبتا خوب می‌دانند و به نظر آن‌ها، عوامل سیاسی مدیریتی و سپس عوامل روان‌شناختی مهم‌ترین موانع خودمراقبتی آن‌ها است.
ویروس کووید- ۱۹ طی زمانی کوتاه در کشورهای مختلف گسترش یافته و باعث همه‌گیری جهانی شده است و علاوه بر مرگ و ناتوانی، فشارهای روانی اجتماعی و اقتصادی ایجاد کرده است. این ویروس به دلیل ویژگی‌های خاص مثل قدرت انتقال سریع، دوره نهفتگی کوتاه و… نیاز به مشارکت مردم در خودمراقبتی، خودداری از حضور در تجمعات عمومی و هم‌کاری‌های بین‌بخشی در حوزه سلامت دارد.
خودمراقبتی راهی در دسترس و کم‌هزینه برای پیشگیری و کنترل بیماری‌ها است و شامل مشارکت فعالانه بیمار در روند مراقبت از خود مانند مشاهده علائم، پیگیری پیشرفت درمان، بررسی عوارض جانبی و در مجموع پیگیری رفتارهای مرتبط با سلامت چه در افراد بیمار یا سالم است.
«محمود کیوان‌آرا» و «راحله سموعی»؛ پژوهشگران دانشگاه علوم پزشکی اصفهان و همکارانشان معتقدند که ملاحظات و دستورالعمل‌های منتشرشده در خصوص پیشگیری از کووید-۱۹ در حد مورد انتظار اجرا نمی‌شود؛ به همین دلیل با انجام مطالعه‌ای به بررسی موانع مشارکت مردم ایران در خودمراقبتی برای پیشگیری از شیوع کووید-۱۹ پرداختند.
این پژوهش به صورت مقطعی (فروردین ماه ۱۳۹۹) و در دو مرحله کیفی و کمی انجام شد. در مرحله کیفی از ۱۱ نفر از اساتید و مدیران دانشگاه علوم پزشکی اصفهان برای شرکت در جلسه بحث گروهی دعوت شد و در یک جلسه دو ساعته نظرات آن‌ها در خصوص موانع مشارکت مردم مورد بررسی قرار گرفت. همچنین نظرات مردم نیز در خصوص وضعیت شیوع ویروس کرونا و عدم حضور در اجتماعات، در مصاحبه‌های تلفنی هدفمند دریافت شد. محتوای بحث گروهی و مصاحبه‌ها به روش تحلیل محتوا کدگذاری و طبقه‌بندی شدند.
بر اساس داده‌های به‌دست‌آمده در بخش پژوهش کیفی، پرسش‌نامه‌ای در خصوص میزان خودمراقبتی افراد طراحی شد و ۱۰۵۶ نفر از سراسر ایران آن را تکمیل کردند و با استفاده از آن، میزان خودمراقبتی مردم و موانع آن مورد بررسی قرار گرفت.
موانع خودمراقبتی در برابر کرونا
در بحث گروهی کارشناسان و مصاحبه‌های مردمی (بخش کیفی)، موانع خود مراقبتی مطرح‌شده در ۶ طبقه اصلی اجتماعی- اقتصادی، روان‌شناختی، مذهبی، سیاسی و مرتبط با حاکمیت، مرتبط با نظام سلامت و موانع اطلاعاتی دسته‌بندی شدند.
همچنین طبق یافته‌های این مطالعه از بین موانع مطرح‌شده در بخش کمی، از نظر مردم مهم‌ترین مانع خودمراقبتی به «عوامل سیاستی مدیریتی» مربوط است. بر اساس این یافته‌ها، تاخیر در اقدام به موقع و تصمیم‌گیری متناقض مسئولان، عدم اقدام طبق دستورالعمل‌های استاندارد، ناچیز انگاری اولیه بیماری و… از جمله مهم‌ترین موانع خودمراقبتی مردم است.
دیگر موانع مطرح شده در این پژوهش به ترتیب عبارتند از:
– موانع روان‌شناختی خودمراقبتی از جمله: عدم آموزش مدیریت استرس و هیجانات منفی، عدم باور به آسیب‌پذیر بودن، خودخواهی، بی احتیاطی و ناتوانی در همدلی با دیگران و….؛
– موانع اجتماعی- اقتصادی شامل تضاد خودمراقبتی با تامین مالی، نداشتن توانایی برای هزینه‌کرد سلامتی، مسئولیت اجتماعی را وظیفه دیگران دانستن، وفاداری به باورهای غلط، عدم توانایی مردم در سرگرم کردن خود، لزوم فرهنگ‌سازی خرید اینترنتی و …؛
– موانع مرتبط با نظام سلامت مثل؛ فقدان تجربه و نداشتن پیشینه علمی درباره بیماری، نداشتن امکانات و زیرساخت مجهز برای مقابله با بیماری، بزرگ‌نمایی و ناچیزنمایی بیماری توسط کادر درمان، درگیر شدن برخی پزشکان و داروخانه‌ها در احتکار امکانات بهداشتی، مبتلا شدن کادر درمان با وجود آگاهی و اطلاعات و…؛
– موانع اطلاعاتی مثل شایعه‌پراکنی، ماهیت دشوار و پیچیده توصیه‌های ارائه‌شده، محدود کردن کانال‌های ارتباطی و لزوم معرفی و فعالیت منابع اطلاعاتی درست؛
– موانع مذهبی مثل انتشار اطلاعات نادرست مذهبی و تحریک مردم به تجمع در مراکز مذهبی، استفاده ابزاری از دین، عدم نظارت بر محتوای مذهبی ارائه‌شده و فاصله زیاد بین روحانیون و جامعه پزشکی و مغایرت برخی توصیه‌های علمی درباره این بیماری با رهنمودهای دینی است.
به گفته پژوهشگران مطالعه؛ با بررسی یافته‌ها به نظر می‌رسد با وجود ارائه برخی تعابیر نادرست از تعالیم دینی که گاهی مغایر با دستورات بهداشتی پاندمی کووید-۱۹ بود، به دلیل آموزه‌های دینی قبلی مردم چالش زیادی در این حوزه گزارش نکردند.
میزان خودمراقبتی مردم ایران در همه‌گیری کووید-۱۹
طبق یافته‌های این مطالعه در فروردین ماه ۱۳۹۹، از ۱۰۵۶ نفر پاسخ‌گوی نظرسنجی، ۸ نفر مبتلا به کرونا، ۳۱ نفر مشکوک و بقیه غیر مبتلا بودند و طبق نظر شرکت‌کنندگان و خودارزیابی آن‌ها در مورد انجام خودمراقبتی، میانگین این نمره (از بین عدد یک تا ۱۰)، ۸.۵ است. طبق این خودارزیابی، میانگین نمره خودمراقبتی در زنان بیشتر از مردان بود و این نمره در افراد مجرد و متاهل تفاوتی نداشت. همچنین مشخص شد با افزایش سطح تحصیلات میانگین نمره خودمراقبتی افزایش می‌یابد و این میزان در گروه‌های شغلی مختلف تفاوتی نداشت.
به گفته پژوهشگران این مطالعه؛ به نظر می‌رسد زنان بیشتر مسئولیت مراقبت از خانواده را پذیرا بوده و هشدارهای مراقبتی را بیشتر دنبال می‌کنند. میزان تحصیلات نیز اصولا از دو جنبه دسترسی بیشتر افراد تحصیل‌کرده به یافته‌های مبتنی بر شواهد و احتمال برخورداری بیشتر از تعاملات اجتماعی معتبر، رفتارهای مراقبتی را می‌تواند افزایش دهد.
از نظر محققان؛ با توجه به این‌که این نظرسنجی در محیط شبکه‌های اجتماعی انجام شده است، احتمال شرکت در نظرسنجی برای افرادی که امکانات و دسترسی بهتری به این شبکه‌ها را داشته‌اند، بیشتر بود و باید در تعمیم نتایج احتیاط کرد.
با توجه به نتایج به‌دست‌آمده، پژوهشگران می‌گویند: «مدیران حوزه سلامت و سیاست‌گذاران می‌توانند با برنامه‌ریزی در خصوص موانع شناسایی‌شده در این مطالعه، مردم را برای خودمراقبتی بیشتر و موثرتر هدایت و همراهی کنند.»
نتایج این مطالعه مهرماه سال جاری به صورت مقاله علمی پژوهشی با عنوان «شناسایی موانع خودمراقبتی برای پیشگیری از شیوع کووید-۱۹ از دیدگاه متخصصین سلامت و مردم: یک مطالعه ترکیبی» در ماه‌نامه دانشگاه علوم پزشکی مازندران منتشر شده است.
منبع خبر فوری
