همگام با تلاش های مدیران دستگاه های مسئول در استان فارس برای مدیریت بحران، رسانه ها و شبکه های اجتماعی نقش موثری در اطلاع رسانی به مردم برای کاستن از خطرات و آلام شهروندان در معرض آسیب داشتند.
پایگاه خبری صدای جنوب:
سیل شیراز و بارندگی کم سابقه در استان فارس در روزهای آغازین سال ۹۸، یادآور اهمیت چاره اندیشی درباره واقعه قبل از وقوع و مدیریت بحران در زمان وقوع بود و از طرفی، طرح شایعه های مختلف ضرورت افزایش سطح سواد رسانه ای در کشور را یادآوری کرد.
همگام با تلاش های مدیران دستگاه های مسئول در استان فارس برای مدیریت بحران، رسانه ها و شبکه های اجتماعی نقش موثری در اطلاع رسانی به مردم برای کاستن از خطرات و آلام شهروندان در معرض آسیب داشتند.
در این میان، برخی ناظران داخلی و بیرونی نیز به جای حرکت در چنین مسیری، مسیر دیگری را در پیش می گیرند و آن هم ساختن و پرداختن شایعاتی است که افکار عمومی را با دغدغه ها و نگرانی های کاذب روبرو می کند.
هم اینک در شرایطی که وضعیت استان فارس از نظر سیل اخیر به وضعیت عادی بازگشته است، مروری بر این شایعات می تواند تجربه ای برای افزودن سواد رسانه ای در قبال بحران های احتمالی بعدی در جامعه باشد.
با به کارگیری سواد رسانه‌ای، تسلط فرد در فهم خروجی رسانه افزایش می یابد و به این ترتیب فرد به خوبی می‌داند از رسانه چه می‌خواهد و فعالانه به ارزیابی نقادانه محتوای آن می‌پردازد تا معنای پیام‌هایی با قابلیت های اثرگذاری بر سبک زندگی خود را دریابد.
سواد رسانه ای به ما می آموزد که در برابر رسانه ها چه چیزهایی از دست می دهیم و چه چیزهایی به دست می آوریم و به عبارت بهتر در مقابل زمان و هزینه ای که صرف می کنیم چه چیزی به دست می آوریم.
** سیل شایعات
شایعات درباره سیل اخیر شیراز حول دو موضوع چرایی شکل گیری سیل و خطرات ناشی از بارش شدید بر روی سدها، شبکه های آبرسانی و … شکل گرفت.
مروری بر این شایعه ها نشان می دهد که واکنش به موقع مقام های مسئول می تواند در ناکام گذاشتن شایعه پردازان نقش مهمی داشته باشد.
هرچند درگیری مقام های مسئول با موضوع اصلی بحران لازمه حل و فصل آن است، اما آنها ناگزیر به تقویت خط ارتباطی با رسانه های رسمی در زمان بحران برای کاستن از حجم شایعات هستند. موضوعی که به آرامش روانی جامعه منجر می شود و حل و فصل بحران را آسان می کند.
الف/ داستان سیل شیراز
در زمان سیل دروازه قرآن، تصاویری از یک فرد سوار بر قایق که پوشش نظامی دارد در شبکه های اجتماعی دست به دست و به سیل شیراز نسبت داده شد و از آن پس بود که آماج حملات مغرضانه به یکی از نهادهای خدمتگزار امنیت کشور روانه شد.
برای افراد آگاه به مختصات جغرافیایی منطقه سیل دروازه قرآن روشن بود که این تصاویر مربوط به شهر شیراز نیست اما برای افرادی که تاکنون در این منطقه حضور نداشته اند، این موضوع محرز نبود و اینچنین بود که شایعه دهان به دهان و گوشی تلفن همراه به گوشی تلفن همراه پخش شد.
روابط عمومی سپاه فجر فارس در بیانیه ای ضمن تاکید بر لزوم شناسایی مسببان حادثه سیل پنجم فروردین ماه دروازه قرآن شیراز، از دستگاه قضایی خواست که با شایعه سازان درباره عوامل این حادثه برخورد کند.
در این بیانیه آمده بود: با بررسی منشا صدور این دروغ پراکنی ها مُبرهن شده است دشمنان قسم خورده انقلاب اسلامی در خارج و اَیادی ورشکسته و افسرده آنان در داخل در داخل و خارج از کشور با سوء استفاده از حادثه سیل قصد مخدوش کردن ذهنیت، باور و اعتماد مردم نسبت به نهاد انقلابی و مردمی سپاه را دارند تا به گمان باطل خود سپاه و نیروهای مسلح را منفعل کنند و از سوی دیگر زندگی مردم آسیب دیده را از حرکت باز دارند.
سپاه فجر فارس در این بیانه اضافه کرد: زهی خیال باطل، که مردم شریف ایران همانگونه که در چهل سال اخیراسیر لجن پراکنی و تبلیغات دروغین دشمنان نشده اند این بار نیز با همراهی و پشتیبانی از نیروهای مسلح مشت محکمی بر دهان دشمن خواهند زد.
استاندار فارس نیز شنبه ۱۷ فروردین ۹۸ در نشست ستاد بازسازی و بازتوانی خسارت ناشی از سیل شیراز، از شهروندان و همچنین فعالان فضای مجازی خواست که ضمن خودداری و پرهیز از دامن زدن به مسایل خاص، به متولیان امر اجازه دهند که هرگونه مساله ای در این زمینه را در چارچوب قانون پیگیری کنند.
عنایت الله رحیمی افزود: اینکه گفته می شود تخریب یک خاکریز یا سد مربوط به پادگان سپاه باعث بروز این سیل در شیراز شده کاملا کذب است و به هیچ وجه منطقی و قابل پذیرش نیست.
ب/ شکستن سدها، شایعاتی که یکی پس از دیگری تکذیب شد
احتمال شکسته شدن سد درودزن در شهرستان مرودشت و خطر فراروی شهر شیراز در پی آن، شایعه ای بود که همزمان با بارش های کم سابقه بهاری در استان فارس مطرح شد.
خبرنگار ایرنا ششم فروردین با فرماندار شهرستان مرودشت تماس گرفت و پاسخ شنید: سد درودزن یک میلیارد متر مکعب ظرفیت دارد که هنوز نیمی از ظرفیت آن خالی است.
رهام پیکری افزود: پس از انتشار این شایعات بی پایه و اساس در شبکه های مجازی، موضوع از طریق پلیس فتا پیگیری و ۲ نفر در این رابطه دستگیر و تحویل مقام های قضایی شدند.
وی از مردم خواست که به شایعات توجه نکنند و هرگونه اخبار و اطلاعات را از منابع رسمی و موثق دنبال کنند.
برخی مطالب منتشر شده در شبکه های اجتماعی، نگرانی درباره شکستن سد درودزن و خطر آن برای مردم شیراز را تداعی می کرد، در حالی که شهر شیراز در فاصله بیش از ۱۰۰ کیلومتری این سد قرار دارد.
سد مخزنی «درودزن» بر روی رود «کر» استان فارس ساخته شده در فاصله پنجاه کیلومتری شمال غرب شهر مرودشت واقع است. دانستن این نکته که سرریز سد درودزن در مسیر رود کر ادامه می یابد و تهدیدی برای مردم شیراز نیست، عملاً مطالبی از این دست در شبکه های اجتماعی را بی اعتبار می کند.
در پی طرح شایعاتی درباره احتمال شکستن سد سیوند در بارش های زیاد ۵ و ۶ فروردین ۹۸، خبرنگار ایرنا نظر سرپرست فرمانداری پاسارگاد را جویا شد تا ابهام ها در این زمینه پایان یابد.
علی علیزاده در این مصاحبه درباره وضعیت سد تاخیری سعادتشهر و سد سیوند در محدوده شهرستان پاسارگاد گفت: وضعیت این سدها به طور مستمر رصد می شود و هم اینک سطح آب به دلیل خشکسالی های اخیر در این سدها پایین است.
وی اظهار داشت: حتی در صورت شدت گرفتن بارش ها و تکمیل ظرفیت این سدها، سازوکار مناسبی برای بازشدن دریچه ها و هدایت آب در کانال های زیر دست به گونه ای که اختلالی در روند زندگی مردم ایجاد نکند، اندیشیده شده است.
سرپرست فرمانداری شهرستان پاسارگاد ادامه داد: با توجه به جنس خاک منطقه سد سیوند، تراکم آب در پشت این سد به ندرت اتفاق می افتد.
دانستن این ویژگی عجیب سد سیوند که آب در پشت آن کمتر می ماند و در زمین فرو می رود، به طور عملی، شایعه شکستن این سد را نزد افکار عمومی بی اعتبار می کند.
ج/ آلودگی آب
آلودگی آب شهر شیراز در پی سیل پنجم فروردین دروازه قرآن از دیگر شایعاتی بود که در فضای مجازی بازنشر شد.
محتوای این شایعه متکی بر نقل قول غیرواقعی از یک منبع در دانشگاه علوم پزشکی شیراز بود.
در پی طرح شایعه آلودگی آب شیراز همزمان با سیل دروازه قرآن، سرپرست روابط عمومی شرکت آب و فاضلاب شیراز اعلام کرد: سیلاب خللی در سلامت آب آشامیدنی شیراز وارد نکرد و مردم و گردشگران با اطمینان خاطر می توانند از آب شبکه لوله کشی استفاده کنند.
بهرام زاهدی افزود: از شهروندان انتظار می رود که به مطالب مطرح شده در برخی کانال های شبکه های اجتماعی مبنی بر تداخل آب سیلاب و شبکه آبرسانی شیراز توجهی نکنند.
سرپرست روابط عمومی شرکت آب و فاضلاب شیراز ادامه داد: این شرکت متولی آبرسانی و نظارت بر سلامت آب شهر شیراز است و در صورت نیاز، اطلاع رسانی لازم در این باره از سوی این شرکت در رسانه های رسمی صورت می گیرد.
همچنین دکتر عبدالرسول همتی معاون بهداشت دانشگاه علوم پزشکی شیراز گفت: در پی شدت یافتن بارش ها و تشکیل دو کمیته بحران در معاونت بهداشت دانشگاه، اطلاعیه ای حاوی مهم ترین نکات بهداشتی در صورت وقوع سیل، از سوی این معاونت انتشار یافت که در این اطلاعیه، نسبت به آلودگی مخازن آب شرب در صورت نفوذ سیلاب، هشدار داده شده اما این به منزله آلوده بودن آبها نیست.
وی افزود:با انتشار این اطلاعیه، مطالبی در فضای مجازی نسبت به آلودگی آب های شرب شهری و توصیه به مصرف آب معدنی در بطری های بسته بندی شده انتشار یافت اما با بررسی مداوم مخازن آب ونمونه برداری بازرسان بهداشت محیط ، هیچگونه آلودگی در آب شرب شهر شیراز مشاهده نشد و شهروندان می توانند با اطمینان، از آن استفاده کنند.
بنا بر آنچه که گذشت، رسانه ها و شبکه های اجتماعی در عصر جدید پنجره نگاه ما به دنیا هستند و سواد رسانه ای به ما توانایی می دهد تا بدانیم بازنمایی آنها از واقعیت تا چه حد دقیق، درست و عادلانه است. این همان موضوعی است که اهمیت آن در شرایط بحران همچون سیل خودنمایی می کند و امروز در شرایط عادی، زمان مناسبی برای ارتقای سواد رسانه ای تلقی می شود.
